انسان، موجودی مسئول است؛ شهید مطهری می گوید: « آن مکتبی که مدعی است:
ابر وباد و مه و خورشیدو فلک در کارند تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری
یا می گوید: « أَ لَمْ تَرَوْاْ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُم مَّا فىِ السَّمَاوَاتِ وَ مَا فىِ الْأَرْضِ ...»[1]؛ آیا ندیدهاید که خدا هر چه را که در آسمانها و زمین است رام شما کرده است.
برای هر ذرّه ای مسؤولی قائل است ومی گوید در متن خلقت هر چیزی برای راهی آفریده شده و مسؤول کار و وظیفه ای است. برای خورشید در متن خلقت وظیفه ای قرار داده شده است وظیفه خود را انجام می دهد. ابر که حرکت می کند وظیفة خود را انجام می دهد. حرکت ابر یعنی وظیفه انجام دادن. حرکت باد یعنی وظیفه انجام دادن. میوه دادن یک درخت یعنی وظیفه انجام دادن.
پس چنین مکتبی انسان را هم میتواند مسؤول بداند. انسان موجودی است مسؤول در میان دریائی از مسئولیت.»[2]
شاید این پرسش برای شما هم مطرح باشد که فلسفه آفرینش جهان چیست؟ براستی جهان با این همه عظمت و شکوه، آفرینش با این همه گسترش و عمق، آفریده ها با این همه نظم و استواری، خلقت با این همه پویایی و پایایی و انسان با این همه شگفتی و زیبایی و خلاقیت، دانش و ارزش، دولتمندی و توانگری برای چه آفریده شده اند؟ آری چرا ما اینجا هستیم؟
پاسخ این پرسش، بر اساس مجموعه آیات و روایات، چنین است:
ما اینجا هستیم تا تماشا کنیم و ببینیم! چه را و که را؟
همه چیز را و همه جا را!! مُلک را و ملکوت را، آسمان و زمین را، شگفتی ها و زیبایی ها را، خلایق و مخلوقات را، آفرینش را و آفریده ها را و آفریدگار را، پدیده ها را و پدید آورنده آنها را
نخست به برخی از آیات نظری بیفکنیم:
قُلِ انْظُرُوا ما ذا فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما تُغْنِی الْآیاتُ وَ النُّذُرُ عَنْ قَوْمٍ لا یُؤْمِنُونَ؛[6] بگو: «نگاه کنید چه چیز (از آیات خدا و نشانههاى توحیدش) در آسمانها و زمین است!» اما این آیات و انذارها به حال کسانى که (به خاطر لجاجت) ایمان نمىآورند مفید نخواهد بود!
وَ هُوَ الَّذی أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجْنا بِهِ نَباتَ کُلِّ شَیْءٍ فَأَخْرَجْنا مِنْهُ خَضِراً نُخْرِجُ مِنْهُ حَبًّا مُتَراکِباً وَ مِنَ النَّخْلِ مِنْ طَلْعِها قِنْوانٌ دانِیَةٌ وَ جَنَّاتٍ مِنْ أَعْنابٍ وَ الزَّیْتُونَ وَ الرُّمَّانَ مُشْتَبِهاً وَ غَیْرَ مُتَشابِهٍ انْظُرُوا إِلى ثَمَرِهِ إِذا أَثْمَرَ وَ یَنْعِهِ إِنَّ فی ذلِکُمْ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ؛[4] او کسى است که از آسمان، آبى نازل کرد، و به وسیله آن، گیاهان گوناگون رویاندیم و از آن، ساقهها و شاخههاى سبز، خارج ساختیم و از آنها دانههاى متراکم، و از شکوفه نخل، شکوفههایى با رشتههاى باریک بیرون فرستادیم و باغهایى از انواع انگور و زیتون و انار، (گاه) شبیه به یکدیگر، و (گاه) بىشباهت! هنگامى که میوه مى دهد، به میوه آن و طرز رسیدنش بنگرید که در آن، نشانههایى (از عظمت خدا) براى افراد باایمان است!
اوَ لَمْ یَنْظُرُوا فی مَلَکُوتِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما خَلَقَ اللَّهُ مِنْ شَیْءٍ وَ أَنْ عَسى أَنْ یَکُونَ قَدِ اقْتَرَبَ أَجَلُهُمْ فَبِأَیِّ حَدیثٍ بَعْدَهُ یُؤْمِنُونَ؛[7] آیا در حکومت و نظام آسمانها و زمین، و آنچه خدا آفریده است، (از روى دقت و عبرت) نظر نیفکندند؟! (و آیا در این نیز اندیشه نکردند که) شاید پایان زندگى آنها نزدیک شده باشد؟! (اگر به این کتاب آسمانى روشن ایمان نیاورند،) بعد از آن به کدام سخن ایمان خواهند آورد؟!
اَ فَلَمْ یَنْظُرُوا إِلَى السَّماءِ فَوْقَهُمْ کَیْفَ بَنَیْناها وَ زَیَّنَّاها وَ ما لَها مِنْ فُرُوجٍ؛[8] آیا آنان به آسمان بالاى سرشان نگاه نکردند که چگونه ما آن را بنا کردهایم، و چگونه آن را (بوسیله ستارگان) زینت بخشیدهایم و هیچ شکاف و شکستى در آن نیست؟!
وَ فىِ الْأَرْضِ ءَایَاتٌ لِّلْمُوقِنِینَ وَ فىِ أَنفُسِکمُْ أَ فَلَا تُبْصِرُونَ؛[9] و در زمین آیاتى براى جویندگان یقین است، و در وجود خود شما (نیز آیاتى است) آیا نمىبینید؟!
افَلَا یَنظُرُونَ إِلىَ الْابِلِ کَیْفَ خُلِقَتْ وَ إِلىَ السَّمَاءِ کَیْفَ رُفِعَتْ وَ إِلىَ الجِْبَالِ کَیْفَ نُصِبَتْ؛ وَ إِلىَ الْأَرْضِ کَیْفَ سُطِحَتْ؛[10]
قُلْ سیرُوا فِی الْأَرْضِ ثُمَّ انْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُکَذِّبینَ؛[3] بگو: «روى زمین گردش کنید! سپس بنگرید سرانجام تکذیبکنندگان آیات الهى چه شد؟!»
وَ انْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُفْسِدینَ؛[5] و بنگرید سرانجام مفسدان چگونه بود!
بر این اساس:
ما اینجا هستیم تا خالقمان را، خودمان را و دوستان و دشمنان مان را، راهمان را و مقصدمان را، وظایف مان را و حقوق مان را بشناسیم.
ما اینجا هستیم تا بشناسیم حق تعالی را
ما اینجا هستیم تا تسبیح و تقدیس کنیم ذات پاک و بی همانند الهی را و زبان به حمد و ستایش خداوند بگشاییم، او را تسبیح گوئیم و تقدیس نمائیم و تنزیه او را از هر گونه نقص و عیب و کمی وکاستی، منتشر سازیم.
ما اینجا هستیم تا بگوییم حق را، حقیقت را، هر چند به ضررمان باشد.
ما اینجا هستیم تا اسرار و رموز هستی مان را، اسرار و رموز شادی را فرا گیریم و شادی و پایکوبی کنیم و شادمانی را بگسترانیم.
ما اینجا هستیم تا به فضل و رحمت بی کران خداوند تجارت کنیم با محبتی که بین ما قرار داده و با سرور و شادمانی که نصیب مان ساخته است.
ما اینجا هستیم تا آنچه نمی دانیم از دیگران بیاموزیم و آنچه می دانیم به دیگران بیاموزیم.
ما اینجا هستیم تا نیک عمل کنیم و به نیکی عمل کنیم، عمل نیک انجام دهیم؛ عملی صالح، شایسته و متناسب با انسانیت و عظمت و بزرگی مان.
ما اینجا هستیم تا با عمل خود نیکی، پاکی، صداقت، زیبایی و شادی را بگسترانیم
ما اینجا هستیم تا بگوییم راست و راستی را،
ما اینجا هستیم که به دیگران توصیه کنیم شکیبایی را، پیمودن راه حقیقت را.
ما اینجا هستیم تا به نیکی فرا بخوانیم.
[1] سوره لقمان، آیه20.
[2] مطهری مرتضی، تکامل اجتماعی انسان، تهران، صدرا، ص 109- 108.
[3] انعام، آیه11
[4] انعام، آیه99
[5] اعراف، آیه86
[6] یونس، آیه101
[7] اعراف، آیه185
[8] ق، آیه6
[9] ذاریات، آیه 20و21
[10] غاشیه، 20-17.